Afet Seferberlik Fikirleri

Ülkemiz dünyanın önemli sayılan deprem kuşaklarından Alp-Himalaya kuşağı üzerinde yer almaktadır. Ülkemizde çok sayıda aktif fay hattı bulunmaktadır. Deprem topraklarımızın bir gerçeği tek yapmamız gereken ise bu gerçeğe uygun olarak yapılaşmalı ve doğru stratejiler geliştirmeliyiz. 

6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş merkezli dokuz saat ara ile iki büyük bir deprem felaketi yaşadık. Resmi rakamlara göre ellibinin  üzerinde vatandaşımız hayatını kaybetti. İki büyük deprem, yaklaşık 350.000 km2 alanda Almanya’nın toplam yüz ölçümü kadar bir bölgede hasara yol açtı ve Türkiye nüfusunun %16’sını oluşturan on ilimizde 14 milyon kişiyi etkiledi. 

Depremlerin sonrasında büyük bir seferberlik başladı ve herkes elinden geldiğince deprem bölgesine yardım etmeye çalıştı. Bizde şirket merkezimizde elimizden geldiğince bazı çalışmalar yaptık. Hatay deprem bölgesine ekip arkadaşlarımızın bir çoğu gitti. Orada edindiğimiz tecrübeler, deprem bölgesinden görüştüğümüz arkadaşlarımızdan aldığımız bilgiler ile deprem olmadan depreme hazır olmak için neler yapabiliriz üzerine kafa yorduk. Sadece depreme hazır olmak değil deprem bölgesine yardım etmek için bile hazır olmak gerektiğini gördük. Yoksa yardıma gidip depremzedeye dönüşmemek içten bile değil. 

Süreçte edindiğimiz tecrübeleri, yaptığımız toplantılarda oluşan fikir ve önerileri bir başlık altında topladık.  Bu başlığa “Afet Seferberlik Fikirleri” dedik. Belirli periyotlarla bu başlığın altına yeni fikirler eklemeyi ve ilgili kurum ve kuruluşlarla bu önerilerimizi paylaşmayı hedefledik.

1. Afet anında en önemli konulardan birinin iletişim olduğunu unutmamak gerekiyor. Bu nedenle baz istasyonlarının depremden minimum şekilde etkilenmesini sağlayacak şekilde planlanması gerekiyor. Yine enerji kesintilerine karşı baz istasyonlarında güneş enerjili enerji depolama ünitelerinin bulunması zorunlu hale getirilmelidir. Hepimizin bildiği gibi birçok baz istasyonu şehir içlerinde binaların üzerine konumlandırılmakta ve enerjisini binanın şebekesinden elde etmektedir. Depremle birlikte binanın yıkılması veya enerjisinin kesilmesi ile baz istasyonu devre dışı kalmaktadır. 
2. Adrese dayalı nüfus sayımının coğrafi bilgi sistemi ile eşleştirilmeside büyük önem arzetmektedir. Afet seferberliği sırasında coğrafi bilgi sistemlerine göre binada bulunması muhtemel kişilerin hızlı tespiti yapılabilir. Kurtarılan, enkazdan yaralı veya ölü olarak çıkarılan kişilerin afet anında uygulamalar E-Devlet üzerindeki merkezi bir sisteme işlenmesi
3. Afet öncelik sıralamasına göre belirlenen bir takvimde tüm belediyelerde onaylı olan projelerin uygulama yeri ile kontrollerinin yapılarak merkezi bir sisteme çevrimiçi kayıtlarının yapılması. Bu kayıtları sisteme işleyen kişilerin teyitlerinin dijital imza ile yapılması. Yerinde kontrolü yapan, sisteme yükleyenin Log kayıtları tutulmalıdır. Tüm yapılara ait mevcut uygulama projelerinin coğrafi bilgi sistemine işlenmesi afet anında yetkilendirilen kurtarma ekipleri ile bu projelerinin merkezi sistem üzerinden paylaşımının sağlanması.
4. Yeni yapılacak tüm projelerin dijital tabanlı merkezi bir E-Devlet uygulama ile yapılması ve onaylanması
   1. Proje cad tabanlı bir programla çizilmeli; çizen firma ve imzalayan tüm proje müellifleri dijital olarak imzalamalı 
   2. Kontrol yapacak kamu kurum ve diğer kuruluşlar, kontrol esnasında bakmaları gerekli yerler için digital formlarla kontrolleri yapacak. Kontrol sonrası uygulama projelerini yine dijital olarak imzalanmalı. 
   3. Uygulama projelerinde yapılacak değişiklik talepleri merkezi yazılım üzerinden yapılmalı ve yine onaylanmadan uygulaması yapılmamalı. 
   4. Kabul ve yapım sırasında denetim yapan, yapı denetim firmaları, kontrolörler tüm kontrolleri yine yazılım üzerinde yapmalılar. 
   5. Yapıların inşaatı sırasında yapılan tüm test ve kontroller yine merkezi yazılım üzerinden sisteme yüklenmeli.
   6. Belediyeler yapı ruhsatı ve iskan sırasındaki tüm işlemleri yine bu merkezi yazılım üzerinden yapmalılar. 
   7. İskanı olmayan binaların oturumuna veya tapuda kat mülkiyetli satışına müsaade edilmemeli.
   8. Kat mülkiyeti olmayan binalarda oturuma izin verilmemeli. 
   9. Afet zamanı afet seferberliğinde yetkili kurum, kuruluş ve kişilerle coğrafi tabanlı olarak projeler ve adrese dayalı kişi bilgileri paylaşılmalı.
   10. Bu binaları yapan müteahhitler, şantiye şefleri, kontrol ve denetim yapan kişilere sistem üzerinde afet zamanlarında yurt dışı yasağının ilgili gümrük kapılarına otomatik bildirilmesi sağlanmalı.

5. Afet zamanı, E-Devlet uygulaması üzerinden afet bölgesinden etkilenen kişiler E-Devlet üzerinde hayatta olduğu bilgisini sisteme girebilmeli. Afetten etkilenen veya yakınını olan kişiler E-Devlet üzerinden enkaz altında olan yakınını sisteme bildirebilmeli. Afete müdahale eden ekiplerin kişilere yönelik koordinasyonda bu sistemin ürettiği veriler kullanılmalı.

6. Sahip olduğu mallara göre şirketlere ve kişilere ve çalıştığı meslek dalına göre çalışanlara zorunlu ve gönüllü olarak “Afet Seferberlik Emirleri” olmalı. Seferberlik emri olan çalışanlara ek emeklilik primi verilmesi ve verilen primin görev yaptığı afetlerle orantılı olması. Benzer şekilde Afet Seferberlik Emri olan şirketlere görev yaptığı afetlerle orantılı olarak vergi avantajları sağlanması. Afet Seferberlik Emri için öneriler;
   1. Şirketlerin kullandıkları kepçe, vinç, kamyon, kırıcılar vb. iş makinalarının sahip olduğu adetlere bağlı olarak belirlenen miktarının afet seferberlik emri olmalı. Afet seferberlik zamanında bu araçların, kullananlarla beraber ilgili seferberlik merkezine teslimi sağlanmalı. Seferberlik emri olan iş makinaları GPS sistemi ile merkezi yazılım tarafından takip edilmeli. Afet zamanında konumlarına göre en kısa sürede hangi seferberlik araçlarının hangi bölgeye yönlendirileceği merkezi yazılım tarafından belirlenmeli. 
   2. Karavanlar için gönüllü afet seferberlik emri olmalı. Seferberlik emri olan karavanların afet bölgelerinde kullanılması durumunda takip eden yıllarda bu araçların ödeyeceği vergilerden belirlenen sürelerde muaf tutulması
   3. Jeneratörler için afet seferberlik emri
7. Her evde deprem çantası olması zorunlu hale getirilmeli
8. Tüm elektrik projelerinde evlerin içinde koridorlarda acil aydınlatma kitli lambaların zorunlu olması
9. AFAD tarafından verilen çadırlarla birlikte elektrikli pedler, aydınlatma ve taşınabilir güneş enerji sistemleri eklenmeli. Elektrikli pedler çok az akım çekmektedir. Üzerinde battaniye olan ped, 35 dereceye kadar çıkarabiliyor. 100 Ah ile 3 battaniye 15 saat bir çadır içinde her gün çalışabiliyor.
10. Aynen engelli çalıştırmada olduğu gibi firmaların çalışan sayısına göre afet sonrası afetzede çalıştırma zorunluluğu olmalı.
11. Mobil güneş enerji setlerinin içerisine birden çok marka cihazı şarj etme özelliği bulunan kablolardan mutlaka olmalı.
12. Telefon şebekesi olmadığı durum için Askeri, Polis, Sağlık personellerinin afet bölgesinde telefon kullanmak yerine telsiz üzerinden haberleşmesi. Bölgeye gidecek afet seferberlik emirleri bulunan personellerin afad, sağlık ve emniyet personelleri ile haberleşebilecek özellikte telsizlerle afet bölgesine gitmesi. Afet bölgelerini önceleyerek afet sırasında destek verecek mobil röle istasyonlarının hazırda bulundurulması
13. Deprem önceliğine göre şehirlerde hijyen stokları olmalı.
    1. Mobil tuvalet
    2. Seyyar banyolar vb. 

14. Şehirler planlanırken boş alanlar oluşturulmalı. Stadyumlar, halı sahalar basket sahaları deprem bölgelerinde çok fazla işe  yaradı. Örneğin ekiplerimiz kimsesiz çocuklar için bir basket sahası içerisine çadırlar kurulmasına ön ayak olmuşlar. Afet sırasında korumaya muhtaç kişlilerin güvenliğini sağlamak içinde son derece mantıklı bir nokta. Tek noktadan girişi var etrafı güvenlikli. Basket sahaları tenis kortları gibi yapılar site içerisinde kurulacaksa projelendirme sırasında depremde enkaz altında kalmayacak mesafelerde seçilmeli ve aydınlatma sisteminin güneş sistemi ile birlikte çalışmasının sağlanması deprem ve afetler sırasında kurtarıcı rol oynamasını sağlayabilir. Yine bu yapıların iskanı sırasında bitişiğinde tuvalet ve banyoların bulunması afet sırasında hijyen için önemli rol oynayabilir. 

15. Deprem sırasında kullanabilecek yerlerle ilgili olası tüm yerlerin belirlenmesi ve afet coğrafi bilgi sistemine işlenmesi. Çünkü bu yerlerde tuvalet ve banyolar hali hazırda var.

16. Cenazelerin defnedilmesi
    1. Örneğin depremde enkazdan çıkarılan bir cenaze vücut bütünlüğünü korumuyor olabilir. Geleneksel ve dini sebeple ailesi defin adetlerinin yerine gelmesini isteyebilir. Bu konuda tarafların afet öncesi bilgilendirme ve kabullenme süreçlerini çoktan aşmış olması için gerekli bilinçlendirme çalışmaları yapılmış olmalı. 
    2. Insanlar, cenazesini toprağa verince bir rahatlama yaşadığı unutulmamalı. 
    3. Cenaze işlemleri için enkazdan çıkarılan kişinin; parmak izinin alındığı, resmi çekildiği, DNA için örnek alındığı ile ilgiler bilgiler aldık. Zaten yeni kimlik, ehliyet veya pasaportu olan vatandaşların sistemde parmak izi kaydı var. Kısa sürede defin işlemlerinin gerçekleşebilmesi için şehir mezarlıkların da defin adasına yeri ve numarası belirlenerek görevliler tarafından savcının onayı ile defin yapılması. Kimliği tespit edilen defni yapılacak kişilerin e devlet üzerinden vukuatlı nüfus kaydında bulunan 18 yaş üzeri akrabalarına defin zamanı ve yeri sms olarak iletilmeli. Bu durum E-Devlet üzerinden de takip edilebilmeli. E-devlet üzerinde görülecek veriler; hangi enkazdan çıktı (CBS), hangi mezarlıkta hangi ada ve numarada defnedildi. Defne onay veren savcı 
17. Afet bölgesine gönüllü kendi ekiplerinizi sevk ederken yanlarında bulunması gerekenler
    1. Telsiz
    2. Kafa lambası
    3. İş güvenliği ayakkabısı
    4. Ekibiniz için çadır (malzeme deposu ve konaklama)
    5. Su ve minumum gıda
    6. Uyku tulumu
    7. Kronik rahatsızlıklar için ilaçlar (destek amaçlı; sağlık ekipleri organize olana kadar)
    8. Mobil tuvalet ve banyo
    9. İş eldiveni
    10. Kamp ocağı
    11. Yangın söndürme tüpü
    12. Otellerde bulunan kuru el sabunları
    13. Dezenfektan
    14. İş güvenliği yeleği; bu yelekten etraftakilerin ne iş yaptığını anlayabileceği bir yelek olması
    15. Acil durumlar için motosiklet
    16. Dört çeker büyük tekerlekli araç veya transit bir araçta olabilir. (Diesel bir araç tercih edilmeli)
    17. Giden cihazların yakıt ihtiyacı için yakıt tankı 

18. Afet zamanlarında gönüllü görev yapmak isteyen personeller için iş güvenliği eğitimlerinde olduğu gibi şirket içi afet eğitimlerinin verilmesi 

19. İmar affı diye birşey artık olamaz ve olmamalı. An itibari ile iskanı olmayan binalar tespit edilmeli. Kuralalara uygun yapılmış yapılardan numuneler alınmalı. Mevcut durumun as built proje olarak sisteme işlenmesi bunun dışında bir ayrıcalık tanınmaksızın yanlış yapıların yıkılması.

20. Evlerin gerçek değerlerinin belediye kayıtlarında güncellenmesi, ev alırken yada satarken ödenen tapu harçların düşürülmesi. Devlet yine vatandaşın ödemeye razı olduğu kısmı harç olarak alırken evin bedelinin de gerçek değerine getirilmesi. Zorunlu deprem sigortasında alınan yüzdenin evin gerçek değeri üzerinden alınması 

21. Lisanslı müstakil enerji depolamanın afet anında faydalanabilmek için şehirlerde açık alanlara tesis edilmesinin sağlanması bunun için TEİAŞ, TEDAŞ ve dağıtım şirketlerinin master proje yaparak ihtiyacı belirlemesi ve EDAŞ’lara bu noktalarda müstakil depolama yapma zorunluluğu getirilmesi. Bu sayede deprem sonrasında bu noktalardan rahat faydalanabilme. Bu tarz müstakil depolama tesislerinin 8.5 şiddetinde depreme dayanıklı yapılması yine buralarda kullanılacak depolamala sistemlerinin patlama ve yanma riski olmayan sistemlerden yapılmasının zorunlu olması (flow baterry, lifepo4 vb.)
22. Köylerde kullanılan anons sistemi afet bölgelerindeki merkezi duyurular için çok işe yarar sistemler olarak kullanılabilir. Telsiz rölesinden destek alan sitemler olmalı. Hayatda baraj patladı gibi olumsuz haberlerin engellenmesi için işe yarar sistemler olarak kullanılabilir. Yine bölge hakkında yapılacak duyurular için; şurada şu var, sağlık merkezi kuruldu. Değerli eşyalarınızı emniyete ait şu noktaya emanet edebilirsiniz vb. Yine bu anons direkleri afetten etkilenme ihtimalleri düşük ve afete dayanaklı şekilde yapılmalıdır. 
23. Mobil güneş enerjili el üniteleri afet bölgesinde çok fazla işe yarıyor. Özellikle arama kurtarma  ekipleri bu sistemlerden çok ciddi faydalandı. Afet bölgelerinde devlet tarafından tutulan stoklar içerisinde bunlarda mutlaka yer almalı. 
24. Psikolojik destek çok önemli. Toplanma noktaları ve çadır kentlerde kurulan psikolojik destek noktaları için yine afet seferberlik emirleri olan psikologlar mutlaka bölgeye nakledilmeli. 
25. Afet anında yollar kapandığında bölgede var olan iş yerlerinde afet bölgesinde bulunan dükkanlara olağanüstü hal durumlarında asker ve polise ihtiyaç malzemelerini almak üzere iş yerlerine giriş izini verilmesi. Bunun için gerekli yasal altyapının oluşturulması. Dükkandan alınan malzemenin yine merkezi bir sisteme işlenmesi ve akabinde giriş izni bulunan personel tarafından işyerinin mühürlenmesi. İşyeri sahibine akabinde ödemelerin yapılabilmesi için gerekli alt yapının oluşturulması. 
26. Ekip sayısının afet nokta sayısından az kalması gibi durumlarda kurtarma çalışmalarına öncelik sıralamasının kanun ve yönetmeliklerle düzenlenmesi ve toplum vicdanının da bu noktada rahatlatılması için eğitim kurumları, kamu spotları ve STK’lar ile gerekli çalışmaların yapılması.
27. Çok fazla yıkım sonrası araç hasarı var. Araç açık otoparklarının bina enkazlarından etkilenmeyecek noktada olması. Deprem çantalarında araçların yedek anahtarlarının bulundurulması
28. İllerdeki afet koordinasyon merkezlerinde değerli eşyaların teslim alınması için çelik kasalar olmalı ve afet bölgesinde ilgili  emniyet görevlilerine teslim edilmesi

Aklımıza gelen fikirleri derlediğimiz bu yazılara yenilerini ekleyeceğiz. Burada açığa çıkan fikirler bir beyin fırtınası sonrası oluşmuş ve geliştirilmeye devam edilecektir. Bu fikirler her tür geliştirmeye açıktır. Fayda sağlaması dileği ile…